Związki zawodowe mają prawo do wspierania pracowników, którzy doświadczyli przejawów nierównego traktowania ze względu na płeć, niepełnosprawność, rasę, wiek czy orientacją seksualną, a pracownicy, których dotknęła dyskryminacja w miejscu pracy, mają możliwość zwrócenia się o pomoc do organizacji związkowej. Dysponują efektywnymi narzędziami, dzięki którym mogą dochodzić swoich praw naruszonych nierównym traktowaniem, ale często nie są świadomi swojej sytuacji prawnej.

Związki zawodowe odgrywają bardzo ważną rolę w zapobieganiu i zwalczaniu dyskryminacji w miejscu pracy. Zgodnie z przepisami ustawy o związkach zawodowych w zakresie praw i interesów zbiorowych, reprezentują wszystkich pracowników niezależnie od ich przynależności związkowej.

Ochrona praw pracowniczych

Podstawowym aktem prawnym gwarantującym pracownikom ochronę prawną jest Kodeks pracy. Ochrona praw pracowniczych znajduje szczególne uregulowanie w dziale czwartym kodeksu, w którym zostały opisane obowiązki pracownika i pracodawcy. Pracownik ma m.in. prawo do bezpiecznych warunków pracy, ochrony przed mobbingiem czy terminowości wypłaty wynagrodzenia.

Prawo gwarantuje szczególną ochronę ze względu na płeć, wiek, wychowywanie dzieci i stan psychofizyczny zatrudnionych. Korzystają z niej wszystkie osoby zatrudnione u pracodawcy bez względu na podstawę zatrudnienia. Instytucja szczególnej ochrony pracy odnosi się do kobiet, młodocianych, osób niepełnosprawnych i dzieci (w sytuacjach gdy wyjątkowo dopuszcza się możliwość świadczenia przez nie pracy). Tam, gdzie to możliwe uprawnienia związane z rodzicielstwem rozszerza się na pracowników-ojców.

Ochrona pracy kobiet obejmuje normy zakazujące zatrudniania ich przy określonych rodzajach prac uznanych za szczególnie uciążliwe lub szkodliwe, a także wyznaczające status prawny pracownicy w związku z ciążą i macierzyństwem. Ochrona pracy niepełnosprawnych obejmuje m.in. ustanowienie limitu czasu pracy, zakaz zatrudniania w porze nocnej i godzinach nadliczbowych oraz przyznanie prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego.

Związki zawodowe a równość

Związki zawodowe są ważnym ogniwem w procesie negocjacji płacowych. Ich zadaniem jest przeciwdziałanie nierównościom w miejscu pracy i walka z dyskryminacją. Reprezentując interesy pracowników, domagają się sprawiedliwego wynagrodzenia oraz warunków pracy. Rola związków zawodowych nie ogranicza się tylko do negocjacji płac, ale obejmuje również edukację pracowników na temat ich praw, a także monitorowanie przestrzegania zasad równości wynagrodzeń przez pracodawców oraz przypadków nierówności w miejscu pracy.

Pracownicy wykonujący tę samą pracę lub pracę o takiej samej wartości powinni otrzymywać takie samo wynagrodzenie niezależnie od płci. Luka płacowa to różnica w wynagrodzeniach, która występuje pomiędzy kobietami a mężczyznami. W naszym kraju wynosi ona ok. 20 proc., co wskazuje na znaczącą nierówność w wynagrodzeniach.

Równość płac zależy w dużej mierze od realizacji Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/970, która weszła w życie w połowie 2023 roku. Dokument wprowadza szereg wymogów prawnych mających na celu zapewnienie równego wynagrodzenia dla kobiet i mężczyzn za taką samą pracę. Do najważniejszych postanowień dyrektywy należy obowiązek wprowadzenia transparentnych i sprawiedliwych mechanizmów kształtowania wynagrodzeń. Pracodawcy będą zobowiązani do publicznego udostępniania informacji o różnicach w wynagrodzeniach oraz do stosowania neutralnych pod względem płci ogłoszeń o pracy.

Rola związków w równości

Ważną funkcją związków zawodowych jest wspieranie pracowników w dochodzeniu ich praw. Działając jako mediatorzy, pomagają w rozwiązywaniu sporów związanych z wynagrodzeniami i zapewniają wsparcie prawne w przypadkach naruszeń. Przyjmując różne strategie na rzecz równości, zachęcają pracowników do aktywnego uczestnictwa w negocjacjach płacowych oraz do zgłaszania przypadków dyskryminacji płacowej.

W Polsce związki zawodowe organizują protesty, kampanie informacyjne i negocjacje z pracodawcami w celu wprowadzenia sprawiedliwych zasad wynagradzania. W wielu krajach dzięki akcjom związków zawodowych udało się osiągnąć konkretne zmiany w prawie, które zwiększyły przejrzystość wynagrodzeń i zredukowały lukę płacową. Przykładem są państwa skandynawskie, gdzie związki odegrały kluczową rolę we wprowadzeniu polityki równości płac.

W dążeniu do eliminacji uprzedzeń, barier i dyskryminacji, promowania równości, różnorodności i integracji we wszystkich aspektach życia społecznego, edukacyjnego, zawodowego i kulturowego tworzy się inkluzywne miejsce pracy, w których każdy pracownik bez względu na tożsamość, płeć, zdolności i pochodzenie jest akceptowany i doceniany. Różnorodność w pracy przyczynia się do sukcesu firmy, gdyż odmienne spojrzenia i doświadczenia mogą przynosić wiele pomysłów i rozwiązań.

Równość płci w miejscu pracy

Osiągnięcie równości płci jest ważne dla miejsc pracy nie tylko dlatego, że jest sprawiedliwe. Równość płci jest związana również z poprawą produktywności kraju i wzrostu gospodarczego, zwiększoną wydajnością organizacyjną, większą zdolnością firm do przyciągania talentów i zatrzymywania pracowników oraz oprawą społecznej reputacji przedsiębiorstwa.

Zgodnie z przywołana powyżej Dyrektywą 2023/970, pracodawcy będą zobowiązani do wprowadzenia i przestrzegania polityk antydyskryminacyjnych. Obejmuje to m.in. zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, wiek, rasę, religię czy orientację seksualną. Pracodawcy będą musieli zapewnić, że ich polityki rekrutacyjne i awansowe są wolne od dyskryminacji. Państwa członkowskie UE mają trzy lata, aby dostosować swoje przepisy krajowe do regulacji europejskich.